Blog

Binaların enerji sınıfı, bir binanın ne kadar enerji verimli olduğunu gösteren bir derecelendirme sistemidir. Bu sistem, buzdolabı veya çamaşır makinesi gibi ev aletlerindeki enerji sınıflandırmasına benzer. Binalar dünya genelinde enerji tüketiminin yaklaşık %30’unu oluştururken, Türkiye’de bu oran yaklaşık %32’dir. A sınıfı binalar en az enerji tüketen, en yüksek verimliliğe sahip yapılardır; G sınıfı binalar ise en fazla enerji harcayan, en düşük verimlilikli yapılardır. Enerji sınıfının amacı, bina sahiplerini, kiracıları ve alıcıları binaların enerji tüketimi hakkında bilgilendirmektir. Daha iyi enerji sınıfına sahip binalar daha az yakıt harcar, bu da yüksek faturalar yerine daha düşük maliyet ve çevreye daha az zarar demektir.

Binalarda enerji sınıfı, Enerji Kimlik Belgesi (EKB) adı verilen resmi bir belge üzerinde gösterilir. Bu belge, binanın yalıtım özellikleri, ısıtma-soğutma sistemlerinin verimi, aydınlatma sistemi gibi birçok faktöre göre yapılan hesaplamalar sonucunda oluşturulur. Örneğin iyi yalıtımlı ve modern sistemlere sahip bir bina daha yüksek bir enerji sınıfı alır. EKB’de sınıfın yanı sıra binanın yıllık enerji tüketimi (kWh/m²·yıl) ve karbon dioksit salımı gibi değerler de yer alır. Yüksek sınıflı bir bina hem kullanıcısına düşük faturalar sağlar hem de ekonomiye ve çevreye daha az yük getirir.

Şekil: Örnek bir Enerji Kimlik Belgesi. Bu belge, bir binanın yıllık enerji tüketimini sınıflandırır ve enerji verimliliğine ilişkin çeşitli parametreleri özetler.

Enerji sınıflandırması basit gibi görünse de arkasında karmaşık hesaplamalar ve yasal düzenlemeler vardır. Binaların enerji ihtiyacı hem iklim şartlarına hem de binanın tasarımına göre hesaplanır. Örneğin soğuk bir iklim bölgesindeki bir binanın ısıtma ihtiyacı daha fazla olur; uygun önlemler alınmazsa bu binanın enerji sınıfı düşebilir. Türkiye’de binalarda enerji sınıfı uygulamaları 2000’li yıllarda geliştirilen yönetmeliklerle düzenlenmiştir. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın 2008 yılında yayımladığı Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği ile binaların enerji verimliliği standartları ilk kez belirlenmiştir. Bu yönetmelik, Avrupa Birliği’nin Binalarda Enerji Performansı Direktifi’ne (EPBD) uyum kapsamında hazırlanmış ve yeni binaların yanı sıra mevcut binalar için de alınması gereken asgari enerji standartlarını ortaya koymuştur.

Türkiye’de yeni ve mevcut binalarla ilgili uygulamalar arasında çeşitli ek düzenlemeler de vardır. Örneğin 5627 sayılı Enerji Verimliliği Kanunu çerçevesinde 1 Ocak 2011 tarihinden sonra yapı ruhsatı alan her yeni bina için Enerji Kimlik Belgesi almak zorunludur. Mevcut binalar için bu zorunluluk daha esnek bir sürece bırakılmış, 2017’ye kadar EKB alması gereken binalar için bir geçiş süresi tanınmıştır. Yönetmelikte ayrıca bir binanın yapı kullanma izin belgesi alabilmesi için EKB’ye sahip olması gerektiği açıkça belirtilmiştir. Bu kapsamda binalar A’dan G’ye kadar sınıflandırılır; yeni yapılacak binalar için genellikle en az C sınıfı şart koşulmuştur (C altı bina için izin verilmemektedir). 2023’ten itibaren büyük binaların (≥2000 m²) “neredeyse sıfır enerjili bina” (NSEB) olarak inşa edilmesi ve enerji ihtiyaçlarının en az %10’unun yenilenebilir kaynaklardan sağlanması zorunluluğu getirilmiştir. Bu tür binaların EKB’sinin de en az B sınıfında olması gerekmektedir. Gerekli yenilenebilir enerji payı sağlanmadığı takdirde, ilgili binalara oturma ruhsatı düzenlenemeyecektir. Ayrıca 2025 itibarıyla BEP-TR hesaplamalarında kullanılan meteorolojik veri altyapısı geliştirilmiştir; 84 istasyon yerine 730 farklı istasyondan gelen verilerle binanın konumuna göre iklim koşulları çok daha hassas hesaplanacaktır. Yeni düzenleme ile ayrıca bina tasarımlarında öngörülen rüzgâr enerji sistemleri de EKB hesaplamalarına dahil edilecektir.

Türkiye’de BEP-TR Hesaplama Yöntemi

Türkiye için geliştirilen BEP-TR (“Bina Enerji Performansı – Türkiye”) hesaplama yöntemi, bina enerji sınıfını belirlemek ve EKB düzenlemek için ulusal olarak kullanılan bir yaklaşımdır. Bu yöntemde bir binanın yıllık ısıtma, soğutma, aydınlatma, havalandırma ve sıcak su ihtiyaçları detaylı olarak hesaplanır. BEP-TR, farklı bina tiplerine (konut, ofis, eğitim, sağlık, otel, alışveriş merkezi vb.) uygulanabilen modüler bir yapıya sahiptir. Hesaplamada, enerji ve ısı kayıpları TS 2164 (ısı kaybı ve kazancı), mekanik sistem verimlilikleri ASHRAE/EN standartları, TS 825 (ısı yalıtım standardı) gibi ulusal ve uluslararası standartlar esas alınır. Sonuçta binanın yıllık birincil enerji ihtiyacı (kWh/m²·yıl) ile karbon salımı belirlenir.

BEP-TR’de her bina için önce asıl bina tanımlanır; bu, gerçek proje bilgilerine (mimari tasarım, sistemler vb.) dayalı bir modeldir. Ardından aynı koşullar altında, ancak TS 825’de öngörülen minimum yalıtım ve yönetmeliklerin alt sınır değerlerini sağlayan bir referans bina oluşturulur. Bu referans bina, aynı iklim bölgesindeki asıl bina ile aynı kullanımda, fakat en düşük kabul edilebilir performansa sahip sanal bir yapıdır. Hesaplama sonunda gerçek bina ile referans binanın yıllık enerji tüketimleri karşılaştırılır; referans bina değeri 100 kabul edilip buna göre oran çıkarılır. Bu oran kullanılarak binanın enerji sınıfı belirlenir. Yani BEP-TR’de binanın birincil enerji tüketimi, bu standart koşullardaki referans bina ile kıyaslanarak A’dan G’ye bir harfe dönüştürülür.

Türkiye’de tüm yeni binalar için tasarım aşamasında bu hesaplamalar yapılır ve sonuçta EKB düzenlenir. EKB, sadece binanın mevcut sınıfını göstermekle kalmaz; sahip olduğu eksiklikleri de ortaya koyar. Örneğin ısı yalıtım eksikliği, sistem verimsizliği ya da yenilenebilir enerji kurulumu eksikliği gibi konularda iyileştirme önerileri EKB raporunda belirtilir. Dolayısıyla binanın karbondioksit emisyonunu azaltmak veya maliyetleri düşürmek için neler yapılabileceği EKB ile şeffaflaşır.

Türkiye’de Mevcut Durum ve Uygulamalar

Enerji Kimlik Belgesi düzenleme ve enerji sınıfı uygulamaları, Türkiye genelinde Merkezî bir veri tabanı ile takip edilir. BEP-TR hesaplamaları, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın kontrolündeki internet tabanlı bir yazılımla (BEP-TR yazılımı) yapılır. İnternet üzerinden yüklenen veriler, merkezi bir sistemde depolanır. Her yeni veya mevcut bina için bağımsız bir enerji performansı hesabı yürütülür. Hesaplama sonucunda elde edilen sayısal veriler (birincil enerji ihtiyacı, enerji performans sınıfı, karbon salımı gibi) otomatik olarak Enerji Kimlik Belgesi’ne işlenir. Bu süreç sayesinde tasarım aşamasında binaların enerji verimliliği simüle edilir; gerekli iyileştirmeler proje aşamasında belirlenebilir.

Türkiye’de EKB, 2011 sonrası ruhsatlı tüm binalar için zorunludur. Uygulamada, belediyeler yapı kullanma izni vermeden önce EKB’nin sisteme işlenmiş olduğundan emin olurlar. Yani bir binanın enerji sınıfı belgesi olmadan iskan ruhsatı (oturma izni) verilmez. Bu sayede hem yeni hem de satılacak/kiralık mevcut binaların enerji verimliliği kontrol altında tutulur. 2017’ye kadar tüm mevcut binaların Enerji Kimlik Belgesi alması öngörülmüştür; bu süre içerisinde eski binalar da sisteme dahil edilmektedir. Yeni binaların en az C sınıfı şartını sağladığından emin olunur, aksi halde izin verilmez. Günümüzde, sertifikasyon süresi sınıfa bağlı olarak 10 yıl ile 5 yıl arasında değişebilmektedir; yüksek performanslı binaların sertifikası daha uzun, düşük performanslı binaların sertifikası daha kısa süreyle geçerlidir.

Son yıllarda mevzuatta önemli güncellemeler yapılmıştır. TS 825’e uyumlu bina tasarımı zorunlulukları 2022’de güncellenerek yalıtım kriterleri sıkılaştırılmış, 2025 itibarıyla hedeflenen enerji verimliliği yüzde 40’a çıkarılmıştır. Bu kapsamda BEP-TR hesaplamaları için kullanılan iklim verisi altyapısı da geliştirilmektedir; 84 istasyon yerine 730 istasyondan alınacak verilerle iklim koşulları daha doğru hesaba katılacaktır. Yenilenebilir enerji kullanımı da teşvik edilmektedir. Örneğin, 2023’ten itibaren büyük binaların yenilenebilir enerji payı %10’a çıkarılmıştır ve bu binalar için en az B sınıfı (veya NZEB) gereklidir. Bu düzenlemelere uymayan büyük projelere oturma izni verilmeyecektir. Sonuç olarak Türkiye’de binalarda enerji sınıfı sistemi her geçen yıl daha sıkı hale gelmekte, enerji tasarrufu ve yenilenebilir enerji kullanımı teşvik edilmektedir.

Avrupa Birliği’nde Enerji Performans Sertifikaları

Avrupa Birliği’nde binaların enerji performansı, EPBD (Energy Performance of Buildings Directive) olarak adlandırılan bir dizi direktifle düzenlenmiştir. EPBD kapsamında her üye ülke, yeni ve mevcut binalar için Enerji Performans Sertifikası (EPC) düzenler. Bu sertifikalar, binanın yıllık enerji tüketimini kWh/m²·yıl olarak bildirir ve binayı A’dan G’ye kadar bir enerji sınıfına derecelendirir. A sınıfı binalar en düşük enerji tüketimine (yüksek verimliliğe), G sınıfı binalar ise en yüksek enerji tüketimine (düşük verimliliğe) işaret eder. EPBD’nin en son revizyonunda A sınıfı binalar “sıfır emisyonlu binalar” olarak tanımlanmıştır; bu, Avrupa’da A sınıfının genellikle neredeyse sıfır enerjili bina (NZEB) kriterlerini temsil ettiği anlamına gelir.

AB, 2025’e kadar tüm ülkelerde enerji performans sınıflarının uyumlu bir şekilde uygulanmasını hedeflemektedir. Ayrıca EPC belgelerinin geçerlilik süreleri sınıfa göre farklılaşır; yüksek performanslı A-C binaları için sertifika süresi genelde 10 yılken, daha düşük performanslı D-G binalar için bu süre 5 yıl kadardır. Birçok Avrupa ülkesinde EKB benzeri sertifika zorunlu olup, bina satışı veya kiralanması sırasında sunulur. Bu sayede hem tüketiciler bilinçlendirilir hem de finansal kuruluşlar binalara kredi verirken enerji sınıfını dikkate alır.

Avrupa’da binaların enerji gereksinimleri hesaplanırken birincil enerji kullanımı esas alınır. EPBD’ye göre sertifikada bina performansı kWh/(m²·yıl) cinsinden verilmelidir. Bu hesaplamalar ulusal standartlara göre yapılır; örneğin TS 825 gibi birincil enerji katsayılarını belirleyen standartlar ülkeler arasında farklılık gösterebilir. Ayrıca bazı ülkeler EPC’ye ilave olarak sera gazı emisyonuna dair bilgiler de ekleyebilmektedir.

Tüm üye ülkelerde 2018’den itibaren yeni kamu binaları, 2020’den itibaren ise tüm yeni binalar neredeyse sıfır enerjili (NZEB) standartlarda inşa edilmek zorundadır. AB, 2030 ve sonrasına yönelik ulusal planlar aracılığıyla düşük performanslı binaları iyileştirme hedefleri koymuştur. Özetle Avrupa’da bina enerji sınıfı uygulamaları, enerji tüketimini azaltma ve yenilenebilir enerjiye geçiş hedefleriyle paralel olarak sürekli güncellenen ortak kriterler çerçevesinde yürütülmektedir.

Amerika Birleşik Devletleri’nde Enerji Verimliliği ve Sertifikasyon

ABD’de binalar için AB’deki gibi zorunlu bir A–G sınıfı sistemi bulunmamaktadır. Bunun yerine hem devlet politikaları hem de gönüllü programlar üzerinden enerji performansına yönelik uygulamalar mevcuttur. Örneğin ENERGY STAR Sertifikası, EPA (Çevre Koruma Ajansı) tarafından yürütülen bir programdır. Bu programda binalar 1–100 arası bir ölçek ile puanlandırılır; bir bina, benzer tip ve kullanım koşullarındaki binaların %75’inden daha iyi performans gösteriyorsa (skor ≥75), ENERGY STAR sertifikası alır. EPA, bu puanı hesaplamak için binanın gerçek yıllık enerji tüketimini, bölgesel iklim koşullarını ve kullanım profili gibi değişkenlere göre normalize eder.

ABD’de ayrıca LEED (Yeşil Bina Sertifikası) ve Green Globes gibi gönüllü sertifikasyon sistemleri vardır. Bu sistemler binaların enerji verimliliği, su kullanımı, malzeme seçimi gibi pek çok sürdürülebilirlik kriterini değerlendirir. LEED seviyeleri (Certified, Silver, Gold, Platinum) binanın enerji performansı gereksinimlerini karşılama düzeyine göre verilir. Ancak bu programlar gönüllü olduğu için bir bina LEED almayı seçtiğinde geçerlidir, yasal bir zorunluluk içermez.

Yerel yönetimler de kendi enerji verimliliği uygulamalarını hayata geçirmektedir. Örneğin bazı eyaletler ve büyük şehirler, özellikle büyük ticari binalar için enerji tüketimi raporlama zorunluluğu getirmiştir. New York, Washington DC, Seattle gibi metropollerde büyük binalar yılda bir enerji harcama ve performanslarını raporlar; bu veriler çoğunlukla kamuya açık tutulur. Bazı bölgelerde binalar yıldız derecelendirme sistemi veya benzeri etiketlerle tüketim açısından değerlendirilir. Bununla birlikte genel olarak ABD’de ulusal çapta tek tip bir bina enerji sınıfı etiketi bulunmamakta, enerji performansı daha çok mevzuat ve gönüllü araçlarla iyileştirilmektedir.

Özet

Bina enerji sınıfı, binaların enerji verimliliğini A’dan G’ye kadar derecelendiren bir göstergedir. Türkiye’de bu sistem Enerji Kimlik Belgesi (EKB) ile uygulanır; her yeni binanın iskan izni için EKB alınması zorunludur. BEP-TR hesaplama yöntemiyle binanın yıllık birincil enerji tüketimi belirlenir ve TS 825’e göre tanımlanmış bir referans bina ile karşılaştırılarak sınıf tayin edilir. Yeni yönetmeliklerle enerji verimliliği hedefleri sürekli yükseltilmektedir; örneğin 2025’ten itibaren büyük binalarda neredeyse sıfır enerjili bina zorunluluğu getirilecektir.

Avrupa Birliği’nde de benzer şekilde her bina için bir enerji sertifikası düzenlenir. EPBD direktifleri kapsamında binalar A’dan G’ye kadar sınıflandırılır ve A en verimli, G en az verimli anlamındadır. AB yeni binaların neredeyse sıfır enerji standartlarında inşasını teşvik etmektedir. ABD’de ise zorunlu sınıflandırma yerine EPA’nın ENERGY STAR programı ve yerel yönetim düzenlemeleriyle binaların enerji performansı izlenir.

Sonuç olarak, hem ülkemizde hem dünyada binaların enerji verimliliği giderek önem kazanmaktadır. Enerji sınıfı uygulamaları, enerji tüketimini azaltma ve karbon salımını düşürme hedefleri çerçevesinde sürekli güncellenen kurallarla desteklenmektedir.