Blog

Binalarda ısı kaybının büyük bir kısmı dış cephe, çatı ve zemin gibi yapı elemanlarından gerçekleşir. Dış cephe mantolaması kadar gündemde olmasa da, çatı ve zemin yalıtımları da enerji tasarrufu ve iç mekan konforu açısından önemli kazanımlar sağlar. Özellikle tek katlı müstakil evlerde çatı, bodrumlu yapılarda ise zemin döşemesi kritik yalıtım noktalarıdır. Bu yazıda bireysel ev sahipleri için farklı yapı tiplerine göre çatı ve zemin yalıtımının gerekliliği ele alınacak, enerji verimliliği açısından karşılaştırmalı örnekler verilecek ve Türkiye’deki ısı yalıtım standartlarına kısa bir giriş yapılacaktır.

Çatı Yalıtımının Önemi

Yapının dış yüzeyinde en çok ısı kaybedilen bölümlerden biri çatıdır. Özellikle tek katlı evlerde çatılar, binanın havaya bakan en büyük kabuğunu oluşturdukları için toplam ısı kaybının yaklaşık %40’ına kadarını tek başına oluşturabilir. Çok katlı apartmanlarda üst kat ile çatı arasındaki kat sayısı artsa bile, çatı yalıtılmadığında üst dairenin ısıtma enerjisinin önemli bir bölümü çatıya kaçar. Yaz aylarında ise yalıtımsız bir çatı, yoğun güneş ışığını doğrudan iç mekana ileterek iç mekanın aşırı ısınmasına ve klima giderlerinin artmasına neden olur.
Çatı arasında yapılan yalıtım uygulaması, kış aylarında iç mekana olan ısı kaçışını büyük oranda önler. İyi bir çatı yalıtımı sayesinde kışın ısınma için harcanan enerji azalır, yazın ise çatıdan gelen sıcaklık içeri daha az nüfuz ederek klima giderleri düşer. Çatı yalıtımı ile konforlu bir iç ortam sağlanırken, nem ve yoğuşma sorunları (terleme, küf) da önlenir. Örneğin, uzmanlar tek katlı evlerde çatının toplam ısı kaybına katkısını %40-45 civarında verirken çok katlı binalarda bu oranın %10’un altına inebileceğini vurgulamaktadır. Bu fark, tek katlı müstakil evlerin çatı yalıtımını özellikle öncelikli kılar.
Çatı yalıtımı uygulaması yapılırken dikkat edilmesi gereken birkaç nokta vardır. Öncelikle, kullanılan malzemenin çatı tipine uygun olması gerekir: eğimli çatılarda camyünü, taşyünü veya sert poliüretan levhalar; düz çatılarda yüksek basınç dayanımlı XPS veya poliüretan köpük gibi malzemeler tercih edilir. Ayrıca, ısı yalıtım katmanının sürekliliği ve su yalıtımının bütünlüğü kritik önemdedir. Çatı yalıtımında genellikle ‘sıcak çatı’ (yalıtım üstten kaplama altında) veya ‘soğuk çatı’ (yalıtım katmanı arasında hava boşluğu) uygulamaları yapılır; hangi yöntem seçilirse seçilsin, ısı köprülerinin engellenmesi gerekir. Kaliteli malzeme ve ustalıkla yapılan yalıtım, kışın binanın korunmasını sağlar; uzmanlara göre doğru uygulanan çatı yalıtımı ile %20-25’e varan ısı tasarrufu mümkündür. Özetle, evinizin çatı katı yaşam alanıysa veya tek katlı bir çatıya sahipseniz, mutlaka etkili bir yalıtım uygulaması düşünmelisiniz.

Zemin (Döşeme) Yalıtımının Önemi

Çatı kadar dikkat çekmese de, bina tabanından da önemli miktarda ısı kaybı olabilir. Zemin yalıtımı özellikle binanın en alt katı veya bodrum tavanı üzerinden iç mekana giren soğuğu engellemek için yapılır. Örneğin, ısıtılmayan bodrumlu bir müstakil evde, bodrum tavanına uygulanacak bir yalıtım levhası aracılığıyla zemin katın döşemeden kaynaklanan ısı kaybı büyük oranda önlenebilir. Bu sayede, kışın zemin katı daha sıcak kalır; aynı zamanda, toprakla temas eden döşeme altındaki nem sorunları da azaltılabilir.
Zemin yalıtımı uygulamaları bina tipine göre çeşitlenir. Bodrum katı olmayan bir yapıda, zemin kat doğrudan toprak üzerine oturuyorsa, döşeme altı veya döşeme üzeri mantolama yapılabilir. Örneğin, döşeme betonu altına suya ve basınca dayanıklı XPS levhalar serilerek alt kat kayıpları azalır. Bunun yanında, toprak seviyesindeki döşemelerin altında genellikle su yalıtımı da yapılır; ısı yalıtım levhaları bu su yalıtım katmanıyla bütünleştirilebilir. Zemin yalıtımı sayesinde iç mekan zemin sıcaklığı yükselir ve ısıtma sisteminden daha fazla verim alınır. Türkiye’de bina ısı kayıpları dağılımında, örneğin TS 825 uyarınca zemin kat ve temeller birlikte tüm kayıpların yaklaşık %10’unu oluşturur; bu da uygun yalıtımın tasarruf potansiyelini gösterir.
Zemin yalıtım malzemeleri arasında EPS levhalar (genleştirilmiş polistiren), XPS levhalar (ekstrüde polistiren), poliüretan paneller veya mineral yünler sayılabilir. Burada yapılacak en iyi iş; zemin kaplaması altında sürekli bir yalıtım katmanı oluşturarak ısı köprüsü oluşumunu engellemektir. Sonuçta, iyi bir zemin yalıtımıyla konforlu bir döşeme sıcaklığı elde edilir, ısınma maliyetleri düşer ve nemden kaynaklanan sorunlar azalır.

Yapı Türlerine Göre Değerlendirme

Tek Katlı Müstakil Evler: Bu tip binalarda ısı kaybının en büyük payını genellikle çatı üstlenir. Tesisat mühendisleri, tek katlı konutlarda kaybedilen ısının yaklaşık %40 kadarının çatıdan olduğunu belirtmektedir. Dolayısıyla tek katlı bir evin çatı arası iyice yalıtılmalı; uygulamada çatının alt veya üst yüzeyine (kullanılan çatı tipine göre) düzgün bir ısı yalıtım katmanı serilmelidir. Aynı şekilde, bodrumlu tek katlı evlerde bodrum tavanı yalıtımı da tavsiye edilir. Aksi takdirde, kışın hem çatıda hem de zemin döşemesinde ciddi ısı kayıpları yaşanır ve ısınma sistemine yük biner. Bu durumda nem ve soğuk ayak hissi de artar. Özetle, tek katlı ev sahibiyseniz çatı ve varsa bodrum katı yalıtımlarını kesinlikle göz önünde bulundurun.

Çok Katlı Apartman veya Site Binaları: Yüksek katlı binalarda, üst kat dairelerin çatısı da yalıtılmalıdır; ancak birden fazla kat olduğunda çatının ısı kaybındaki payı daha az olur (iyi yalıtılmış duvar ve pencerelerin payı artar). Örneğin, çok katlı bloklarda çatıdan kaynaklanan ısı kaybı toplamın ancak %10-15’ini bulabilir. Buna rağmen çatı katındaki dairelerin çatı altına cephe oldukları unutulmamalı; bu dairelerde ısı yalıtımı ne kadar iyi olursa, en üst katta konfor o kadar yükselir. Alt katlardaki dairelerde ise üstlerindeki döşeme yalıtımı (bodrum katı için zemin, diğerleri için ara kat döşemesi) konforu etkiler. Genel olarak, yüksek yapılar için dış duvar ve pencere yalıtımı öncelikli olmakla birlikte, bina kabuğu bütünlüğünü sağlamak için çatı ve varsa bodrum katı yalıtımı da göz ardı edilmemelidir.

Prefabrik veya Hafif Yapılar: Ahşap veya çelik gibi hafif karkaslı yapılarda da çatı ve zemin yalıtımı gereklidir. Ahşap evlerin çatısına uygulanan kalın yalıtım levhaları, hem ısı kayıplarını azaltır hem ses yalıtımı sağlar. Benzer şekilde, hafif döşeme sistemlerinde de ısı yalıtım plakaları kullanılmalıdır. Yalıtımın önemini zayıf taşıyıcı malzemelerin aşırı ısı farklarında genişleme/çekilme etkisiyle oluşan nem problemleri göstermektedir.

Enerji Verimliliği Açısından Karşılaştırmalı Örnekler

Çatı ve zemin yalıtımının faydalarını ölçülebilir kılmak için basitleştirilmiş bir örnek senaryo ele alalım. Yaklaşık 100 m² kullanım alanı olan tek katlı bir evde, ideal bir ısıtma mevsiminde iç-dış sıcaklık farkı ortalama 15°C kabul edilsin. Bu evin duvar, çatı, pencere ve döşemesinde baz u değerleriyle ısı kaybı hesaplansın. Yalıtım yapılmamış durumda her yıl çatıdan büyük oranda ısı kaybı olduğunu varsayalım. Örnek hesaplamaya göre, bu ev yılda yaklaşık 6.000-7.000 kWh ısı kaybederken (ki bu, yaklaşık 800–900 litre doğalgaza denk gelebilir), çatı ve zemin yalıtımları uygulandıktan sonra kayıp neredeyse yarı yarıya düşebilir. Böylece yıllık ısıtma ihtiyacı 3.000–4.000 kWh seviyelerine iner. Bu da doğalgaz faturasının benzer oranda azalması demektir.
Gerçek uygulamalarda da yapılan testler ve etütler benzer sonuçlar verir. Örneğin, ısı yalıtımı yapılmamış İstanbul’daki bir konutta yıllık doğalgaz tüketiminin yaklaşık 1.800 m³ (yaklaşık 17.000 kWh) civarında olduğunu; buna karşılık iyi yalıtımlı benzer koşullardaki bir evde bu değerin 8.000–9.000 kWh civarına gerilediğini gösteren çalışmalar mevcuttur. Türkiye genelinde yalıtım yaptıran binalarda faturaların ortalama %40-50 oranında düştüğü bildirilmektedir.  Dolayısıyla çatı ve zemin yalıtımı yapılmadan önce harcanan yakıt miktarı, yalıtım uygulamasıyla ciddi biçimde azalır.

• Örnek Durum 1: 100 m² müstakil ev, yalıtımsız; yıllık ısıtma enerjisi ~6.500 kWh (yaklaşık 800–900 m³ doğalgaz).
• Örnek Durum 2: Aynı ev, çatı ve zemin yalıtımlarıyla; yıllık ısıtma enerjisi ~3.500 kWh. Aradaki fark yakıt tüketiminde %45–50 civarında bir azalma sağlar.

Tablo olarak özetlemek gerekirse, sağlam bir ısı yalıtımı uygulanan bina ile yapılmayan bina arasında yıllık enerji tüketiminde belirgin farklar gözlenir. Böylece ısınma giderleri düşerken hem çevreye salınan sera gazı miktarı azalır hem de iç mekanda daha kararlı bir sıcaklık korunur. Sadece çatı değil, döşeme yalıtımlarının da bu toplam kazanca katkısı küçümsenmemelidir.

Türkiye’de Isı Yalıtım Standartları ve Yönetmelikler

Türkiye’de binalarda ısı yalıtımı önceki yıllarda “Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği” ile zorunlu hale getirilmişti. Bu yönetmelik kapsamında yeni veya yenilenen tüm binalar için enerji kimlik belgesi alınması ve yalıtım şartlarının sağlanması gerekmektedir. 2024 yılında yürürlüğe giren güncel TS 825 standardı ile de duvar, çatı, döşeme gibi elemanların maksimum U değerleri yeniden belirlenmiştir. Kısaca ifade etmek gerekirse, yeni yapılan binalarda dış duvar, çatı, döşeme, pencere/kapı birleşimlerinin ısı köprüsü oluşmadan yalıtılması zorunludur. Bu düzenlemeler yalıtımsız yapıları enerji tüketimi ve konfor açısından dezavantajlı duruma sokmaktadır. Buna rağmen konut stokumuzun önemli bir bölümü eski yapılardan oluştuğu için, bireysel ev sahiplerinin mevcut binaları için mantolama ve çatı/zemin yalıtımı gibi termal iyileştirmeleri göz ardı etmemesi önerilir.

Kaynaklar toplu olarak şu kaynaklardan derlenmiştir: Teknopanel, CelluBOR,  gibi sektör yayınları ve İZODER teknik dokümanları. Bu çalışmalarda çatıdan yaklaşık %20-25, zemin ve temel duvarlarından %10 civarında enerji tasarrufu sağlanabileceği belirtilmiştir. Türkiye’deki güncel yönetmeliklerde ise yalıtım kalınlık ve U değeri kriterleri yer almaktadır (enerji kimlik belgesi zorunluluğu gibi).

Sonuç: Çatı ve zemin mantolaması, tüm bina türlerinde ısıtma/soğutma maliyetlerini düşürmeye yardımcı olur. Müstakil tek katlı evlerde çatıya, bodrumlu evlerde ise zemin döşemesine öncelikle yalıtım uygulanmalıdır. Çok katlı apartmanlar için ise bina kabuğu bütünlüğünün korunması adına çatı, duvar ve döşemelerin uyumlu bir şekilde yalıtılması önerilir. Enerji verimliliği örnekleri, mantolamanın uzun vadede tasarruf getirdiğini göstermektedir. Bu yatırımla yalnızca fatura yükü azalmakla kalmaz, yaşam alanınız konforu da artar.